ВТОРОЕ МЕСТО

Победитель конкурса «Лучший журналист-борец с дискриминацией в Беларуси – 2012”.
Андрей Кузьмин, г.Кричев. Информационный бюллетень «Наша думка”, август 2011 года.

Шэсць санетаў

Чалавек — істота сацыяльная. Ён не можа існаваць па-за грамадствам. Грамадства атачае яго са ўсіх бакоў і прымушае жыць па сваіх законах. Інакш нельга. Аднак грамадства вельмі рознае — мужчыны і жанчыны, бландынкі і брунеты, здаровыя і не вельмі, высокія і тоўстыя, смельчакі і баязліўцы, рыцары і падонкі. Гэта нашы суседзі, сябры, умілаваныя, сваякі…

Санет першы. У школу аднаго малюсенькага беларускага мястэчка прыйшла па размеркаванні новая настаўніца. Высокая, хударлявая, з кароткай стрыжкай пад хлопчыка і велізарнымі вачамі. Незвычайная знешнасць. Дзяўчынка зусім нядаўна скончыла ўніверсітэт і наперадзе яе чакалі нялёгкія дзянькі: пошук жылля, засваенне няпростай прафесіі, адаптацыя на новым месцы. Прыйшлося паднапружыцца. Шмат што стала атрымлівацца, з’явіліся новыя знаёмыя, наладзіўся побыт. Аднак неяк так атрымалася, што настаўніца гэтая патрапіла, так бы мовіць, на язык мясцовым абывацелям. І тэмай абмеркавання стала студэнцкае жыццё дзяўчыны. Ці то хтосьці з «тутэйшых” вучыўся з ёй, ці то жыў у інтэрнаце, ці то гэта была нечая сястра або сяброўка. Сказаць з дакладнасцю немагчыма. Аднак інфармацыя, атрыманая з гэтай крыніцы (крыніц), хутка распаўсюдзілася па горадзе. Спачатку юная настаўніца заўважыла, што да яе сталі дзіўна ставіцца калегі па працы, затым пачалі хіхікаць, пазіраючы на яе, вучні, затым справа дайшла і да бацькоў. У выніку, падчас непрыемнай гутаркі з дырэктарам, высвятлілася, што дзяўчынам (такім як яна), што вадзілі «шуры-муры» з… дзяўчынамі, не месца ў дзіцячым калектыве. Няхай нават гэта было ў студэнцкія гады і ў іншым горадзе.
Невядома, колькі слёз праліла небарака, колькі крыўд і абраз знесла ў наступныя некалькі месяцаў, якім чынам яна атрымала адмацаванне ад абавязковага размеркавання, але хутка яна з’ехала ў невядомым для супольнасці паквольных жыхароў мястэчка кірунку.

Санет другі. У адзін з ВНУ аднаго з абласных цэнтраў Беларусі на адзін са шматлікіх факультэтаў паступіў хлопец аднекуль з правінцыі. Што было няправільнага ў яго выхаванні невядома, але ён чамусьці горача палюбіў сваю шматпакутную радзіму. Яе народ, культуру, гісторыю, мову. Гледзячы, як і належыць у такім веку, на свет праз ружовыя акуляры і, маючы атрыманае выключна з кніг уяўленне аб вартасцях устаноў вышэйшай адукацыі, ён вырашыў, што ўніверсітэт гэта як раз тое месца, дзе можна адкрыта паказваць сваё стаўленне да Беларусі і, адпаведна, казаць па-беларуску. А чаму б і не? Вакол адукаваныя інтэлігентныя людзі. Ці трэба казаць, што вельмі хутка вакол наіўнага хлопца сфармаваўся досыць шчыльны вакуум. Мала хто з таварышаў успрымаў яго сур’езна. Ён меў праблемы з адміністрацыяй, ён меў праблемы з выкладчыкамі, некаторыя з якіх ніяк не жадалі прымаць іспыты на беларускай мове, ён меў проста гіганцкую колькасць праблем.
Застаецца пазайздросціць зацятасці і сіле духу гэтага сарпраўднага патрыёта, калі ўлічыць, што зламаўся ён толькі на трэцім курсе. Менавіта на трэцім курсе ён пачаў размаўляць на рускай мове…

Санет трэці. Сонечнай нядзельнай раніцай бывае вельмі прыемна прайсціся па вуліцах не толькі невялікага горада, але нават і буйнога абласнога цэнтра. Машын яшчэ няшмат, людзей адносна мала, пакуль яшчэ не горача. Ідылія, ды і толькі! Верагодна, прыкладна такія жа думкі луналі ў галаве бадзёрай, аднак дрэнна апранутай, бабулькі (магчыма бяздомнай), якая патрапіла ў поле зроку зграі падлеткаў на цэнтральным праспекце другога па велічыні беларускага горада. Абступіўшы сваю ахвяру «дзеткі», якіх, напэўна, любяць і шануюць бацькі, сталі па-майстрскі абстрэльваць яе з нейкіх пякельных самастрэлаў. Судзячы па радасным смеху і трапным рэплікам, занятак гэты дастаўляў прадстаўнікам новай генерацыі шчырую радасць і задавальненне. Нягледзячы на ўсе хітрыкі і маленні няшчаснай, ёй ніяк не атрымоўвалася выратавацца, пакуль, праз ладны прамежак часу, хтосьці з мінакоў не паклаў канец гэтым дзікім забавам…

Санет чацвёрты. Жыццё соннага правінцыйнага ўсходне-беларускага мястэчка некалькі ажывілася пасля таго, як на самім высокім узроўні было прынята рашэнне пашырыць ужо наяўнае тамака горадаўтваральнае прадпрыемства. Пачалася грандыёзная (па мясцовых мерках) будоўля. Аднак беларускіх спецыялістаў, як гэта водзіцца, відавочна бракавала. І таму ў мястэчка прыехала некалькі сот працоўных самых экзатычных нацыянальнасцяў: кітайцаў, таджыкаў, узбекаў…. Рассялілі іх, дзе толькі можна. Часта з’ёмная кватэра прыходзілася на 10-12 такіх «гастарбайтэраў». Вечарамі пасля працы яны выходзілі на вуліцу поруч свайго жытла, мелі зносіны паміж сабой, гулялі ў валейбол.
Невялікая будаўнічая брыгада маладых таджыкаў, што амаль не размаўлялі на рускай мове, у сілу нейкіх чыннікаў, патрапіла пад адмысловую ўвагу местачковых валацугаў, якія жылі п’янствам, дробнымі крадзяжамі і таму падобнымі справамі. Якія толькі эпітэты не гучалі ў адрас таджыкаў практычна кожны дзень. І параўнанне паўднёвых госцяў з жывёламі тут далёка не самае маляўнічае. Праз пару дзён прыезджыя перасталі выходзіць па вечарах на вуліцу. Аднак мясцовым «арыйцам» гэтага паказалася мала — яны пачалі грукаць у дзверы, біць вокны. Яшчэ праз некалькі дзён брыгада маладых таджыкскіх хлопцаў пакінула будоўлю…

Санет пяты. Шматлікія беларусы яшчэ памятаюць неадназначныя падзеі канца 2010-2011 гадоў. Складана забыцца. Памятае іх і былы працаўнік банкаўскай сферы, а цяпер беспрацоўны з пазаштатнага беларускага мястэчка. Памятае ён і заклік, перададзены праз сацыяльныя сеткі, выходзіць на цэнтральны пляц сваіх гарадоў для вячэрніх шпацыраў. Але асабліва добра ён памятае сваё ўласнае затрыманне супрацоўнікамі міліцыі падчас першага жа такога шпацыру. Затрыманне і наступнае звальненне з працы. Незаконнае, вядома ж. Добра запала ў памяць і гутарка з мясцовым адвакатам, які наадрэз адмовіўся паспрабаваць аднавіць яго на працы. Па-першае, не жадаючы праблем сабе самому, а па-другое, цалкам не верачы ў станоўчы зыход справы. Дзіўная штука памяць…

Санет шосты. Жыл-быў у маленькім беларускім мястэчку (што рабіць, калі большасць беларусаў жыве як раз у невялічкіх населеных пунктах) малады хлопец. Вучыўся ў школе, затым ва ўніверсітэце, служыў у войску. Вярнуўшыся дадому, пачаў працоўную кар’еру на адзіным колькі-небудзь буйным гарадскім прадпрыемстве. Меў, вядома ж, свае ўласныя погляды на жыццё, свае асабістыя прыярытэты, перавагі, сярод якіх і (хай гэта і гучыць досыць казённа) неабыякавае стаўленне да прадстаўнікоў свайго полу. Прынамсі, так сталі думаць некаторыя іншыя хлопцы гэтага мястэчка. І што ж тут такога? Гісторыя, здаецца вельмі трывіяльная. Аднак канец у яе атрымаўся не зусім трывіяльным. Аднойчы ўвечар на дыскатэцы хлопец патрапіў пад гарачую руку заўзятых змагароў за мараль і быў жорстка збіты.
Цяпер ён, як і раней, мае свае ўласныя погляды на жыццё, асабістыя прыярытэты, перавагі. Вось толькі мае ён іх, атрымаўшы інваліднасць другой групы…
Чалавек — істота сацыяльная. Ён не можа існаваць па-за грамадствам. Грамадства атачае яго са ўсіх бакоў і прымушае жыць па сваіх законах. Інакш нельга…
Нельга?