Беларусь: аўтарытарны кантроль і рэпрэсіі супраць ЛГБТКІ+
У цяперашні час Беларусь застаецца адной з самых неспрыяльных краін Еўропы для ЛГБТІК+ людзей, займаючы 44-е месца ў рэйтынгу ILGA-Europe.
ГЕНДЕР В ДЕТАЛЯХ распавядае пра сітуацыю з ЛГБТІК+ у Беларусі.
Дзяржаўная палітыка не толькі ігнаруе правы ЛГБТКІ+ супольнасці, але і актыўна змагаецца з яе існаваннем. Аўтарытарны рэжым Аляксандра Лукашэнкі выкарыстоўвае дыскрымінацыю ў дачыненні да ЛГБТКІ+ людзей як інструмент умацавання сваёй улады, стыгматызуючы супольнасць, падаўляе любыя формы актывізму і знішчаючы праваабарончыя ініцыятывы.
Пасля масавых пратэстаў 2020 года рэпрэсіі супраць ЛГБТКІ+ актывістаў узмацніліся: дзяржаўныя структуры пачалі выкарыстоўваць публічныя выхадкі і прыніжэнне затрыманых у прапагандысцкіх «пакаянных відэароліках».
Ціск на супольнасць стаў сістэмным, а праваабарончыя арганізацыі былі вымушаныя спыніць працу або пераехаць за мяжу
Гісторыя Алега Ражкова, эксперта па мове нянавісці і ксенафобіі і дырэктара арганізацыі «Журналісты за талерантнасць» (J4T), паказвае, як цяжка людзям ЛГБТКІ+ жыць пры беларускім рэжыме. Зараз Алег жыве са сваім партнёрам у Лондане, Вялікабрытанія. Яны пазнаёміліся і жылі ў Кіеве, але былі ў адпачынку, калі пачалося паўнамаштабнае ўварванне расеі ва Украіну. Гэта прымусіла іх задумацца, дзе жыць.
Фота з асабістага архіва Алега / Instagram
«Мы адразу ж падумалі пра краіну і горад, прыязныя да ЛГБТК», — кажа Алег . «Нам пашанцавала, у адрозненне ад многіх іншых ЛГБТК+ пар. Мы падалі заяўкі на брытанскую візу як пара. Толькі мой партнёр Андрэй меў права на гэтую візу, бо ён грамадзянін Украіны. Я, з беларускім пашпартам, не меў. Але паколькі Вялікабрытанія прызнае аднаполыя партнёрствы, нават калі яны не зарэгістраваныя, пры ўмове, што пара разам больш за два гады, я атрымаў візу як ягоны партнёр. Гэта дало мне магчымасць заставацца ў бяспечнай краіне».
Гэты прыклад паказвае рэзкі кантраст паміж Беларуссю і дэмакратычнымі краінамі. Там, дзе ЛГБТКІ+ людзі атрымліваюць абарону і прызнанне, у Беларусі яны вымушаныя хавацца і змагацца за асноўныя правы.
Рэпрэсіі, вылазкі і ціск на актывістаў
Беларускі ўрад выкарыстоўвае прыналежнасць да ЛГБТКІ+ супольнасці як кампрамат і інструмент запалохвання. Алег Ражкоў пацвярджае:
«Гэты закон дае сілавікам вельмі шырокія магчымасці для маніпуляцый. Фактычна, за любое фота, напрыклад, мяне і майго партнёра, дзе мы неяк узаемадзейнічаем, можна атрымаць крымінальнае пакаранне — нават за публікацыю ў сацыяльных сетках, зробленую некалькі гадоў таму.
Гэта відавочна рэпрэсіўны інструмент і вельмі небяспечны
У адрозненне ад закона аб «гей-прапагандзе» ў расеі, дзе вам проста пагражаюць штрафам, тут можна атрымаць крымінальную справу і пайсці ў турму на некалькі гадоў. Гэта, безумоўна, небяспечна».
Выкарыстанне аўтынгу як формы ціску на грамадзян стала часткай дзяржаўнай стратэгіі. У «пакаянных відэа» затрыманых прымушаюць прызнавацца не толькі ў пратэстнай дзейнасці, але і ў сваёй сэксуальнай арыентацыі. Уладам гэтага недастаткова — асабістыя фотаздымкі і інтымныя падрабязнасці жыцця публікуюцца, а саміх людзей прымушаюць публічна асуджаць свае «няправільныя» погляды.
Палітыка стыгмы: забароны, цэнзура і крыміналізацыя ЛГБТКІ+ ідэнтычнасці
У Рэспубліцы Беларусь Канстытуцыя не прызнае аднаполыя шлюбы або якія-небудзь формы прававой абароны для ЛГБТКІ+ асоб. Шлюб замацаваны выключна як саюз паміж мужчынам і жанчынай. Грамадзяне ЛГБТКІ+ Беларусі не маюць прававой абароны ад дыскрымінацыі. Нягледзячы на тое, што Крымінальны кодэкс краіны змяшчае палажэнне, якое тэарэтычна магло б быць выкарыстана для іх абароны, на практыцы гэтага не адбываецца. Згодна з пунктам 9 часткі 1 артыкула 64 Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь, абцяжарвальнай абставінай пры вынясенні прысуду з’яўляецца «здзяйсненне злачынства, матываванага расавай, нацыянальнай, рэлігійнай нянавісцю або варожасцю, палітычнай або ідэалагічнай нянавісцю, а таксама варожасцю або нянавісцю да якой-небудзь сацыяльнай групы». Аднак у судовай практыцы Беларусі гэта палажэнне ніколі не выкарыстоўвалася для абароны ЛГБТКІ+ асоб.
У лютым 2024 года Генеральны пракурор Беларусі абвясціў аб падрыхтоўцы закона аб адміністрацыйнай адказнасці за «прапаганду ЛГБТ». Улады прыраўнялі гомасэксуальныя адносіны да педафіліі і некрафіліі, а ў красавіку 2024 года былі прынятыя папраўкі, якія фактычна крыміналізуюць любыя праявы гомасэксуальнасці ў грамадскіх месцах.
Міністэрства інфармацыі Беларусі таксама актыўна праводзіць цэнзурную кампанію супраць літаратуры ЛГБТКІ+
У 2025 годзе быў апублікаваны спіс з 35 забароненых кніг, якія ўтрымліваюць «інфармацыйныя матэрыялы, шкодныя нацыянальным інтарэсам». Сярод іх творы пра гендэрную ідэнтычнасць, аднаполае каханне і кнігі пра правы жанчын.
Акрамя таго, прапагандысцкія СМІ актыўна вядуць кампанію па дыскрэдытацыі ЛГБТК+ людзей. Паводле маніторынгу, праведзенага арганізацыяй «Журналісты за талерантнасць» (J4T) , у 2024 годзе 84% матэрыялаў у праўрадавых беларускіх СМІ ўтрымлівалі мову нянавісці ў дачыненні да ЛГБТК+ людзей. Улады штучна ствараюць вобраз ЛГБТК+ людзей як «пагрозы» дзяржаўнаму ладу, супрацьпастаўляючы іх «традыцыйным каштоўнасцям».
Будучыня правоў ЛГБТКІ+ у Беларусі: рэпрэсіі, эміграцыя і барацьба за выжыванне
Ва ўмовах жорсткага аўтарытарнага кантролю ЛГБТКІ+ супольнасць у Беларусі апынулася ў сітуацыі, калі эміграцыя — адзіны варыянт бяспекі. Аднак нават за мяжой актывісты працягваюць знаходзіцца пад ціскам: страх пераследу, немагчымасць вярнуцца на радзіму і рэпрэсіўная палітыка, якая знішчае любыя праваабарончыя ініцыятывы ўнутры краіны, ствараюць умовы для вымушанай ізаляцыі.
«Пры цяперашняй уладзе ў ЛГБТКІ+ супольнасці ў Беларусі няма ніякіх перспектыў. Гаворка ідзе не пра прызнанне партнёрстваў ці барацьбу за роўныя правы — гаворка ідзе пра выжыванне. Адзіны спосаб змяніць сітуацыю — гэта змяніць рэжым, а гэта доўгі і складаны працэс».
Беларусь застаецца адной з нямногіх краін Еўропы, дзе ЛГБТКІ+ людзі жывуць у атмасферы татальнага страху. У адрозненне ад Украіны, дзе ідуць дэбаты аб прызнанні грамадзянскіх партнёрстваў, ці Эстоніі, дзе аднаполыя шлюбы ўжо легалізаваныя, у Беларусі назіраецца адваротны працэс — узмацненне рэпрэсій і крыміналізацыя самога факту існавання ЛГБТКІ+.
Фота зроблена Глебам Венгам
***
Падпісвайцеся на наш Telegram-канал!
ЛГБТК-міграцыя. Вялікі даведнік па пераездзе ў бяспечную краіну
